विद्यार्थ्यांसाठी सातत्यपूर्ण उपक्रम : प्रयोगांमधून विज्ञानाचा वेध | विज्ञान संकल्पना विकसन अभ्यासक्रम | थ्रील विथ सायन्स
 
English  |  मराठी 
 
     
  "विज्ञान दृष्टी"  
 

‘विज्ञान दृष्टी’ हा कृतीगट २००९ साली हेमंत लगवणकर आणि प्रिया लगवणकर यांच्या पुढाकाराने स्थापन करण्यात आला. समाजातील सर्व थरांत विज्ञानप्रसार आणि विज्ञानजागृती करण्याच्या उद्देशाने विज्ञान प्रसारकांचा आणि विज्ञानशिक्षण क्षेत्रात कार्यरत असणाऱ्या व्यक्तींना एकत्रित आणण्याचा याद्वारे प्रयत्न केला जातो. विशेषतः ग्रामीण व दुर्गम ठिकाणी असलेल्या लोकांपर्यंत पोहोचण्यासाठी, विज्ञानशिक्षण विषयक उपक्रमांबरोबरच विज्ञानाविषयी कुतूहल निर्माण करणे, चर्चा घडवून आणणे आणि लोकांमध्ये विज्ञानाची आवड निर्माण करणे हा कृतीगटाचा प्रमुख उद्देश आहे.

  
  सुरुवातीला ‘विज्ञान दृष्टी’तर्फे आयोजित करण्यात येणारे उपक्रम मर्यादित असले, तरी कालांतराने विज्ञान दृष्टीने आपली स्वतःची कार्यपद्धती विकसित केली आहे.
आज विज्ञान दृष्टीतर्फे सार्वजनिक व्याख्याने, कार्यशाळा आणि अनुभवाधारित विज्ञान शिकण्यासाठी अनेक उपक्रम नियमितपणे राबवले जातात. हे उपक्रम विद्यार्थ्यांना आणि शिक्षकांना वैज्ञानिक संकल्पनांचे सखोल आकलन प्राप्त करून देतात, तसेच त्यांची विज्ञानातील रुची वाढवण्यास सहाय्य करतात. विज्ञान प्रसारातून समाजाचा विकास, हाच आमचा ध्यास आहे.
  
  ‘विज्ञान दृष्टी’ मार्फत आयोजित केल्या जाणाऱ्या कार्यक्रमांची रचना कोणत्याही व्यावसायिक हेतूने किंवा आर्थिक लाभासाठी केलेली नाही. आमचे उद्दिष्ट अधिकाधिक लोकांपर्यंत विज्ञान पोहोचविणे हे असल्याने अनेक कार्यक्रम ‘विज्ञान दृष्टी’ तर्फे विनामूल्य केले जातात. सशुल्क कार्यक्रमांचे शुल्कदेखील वाजवी आणि सर्वांना परवडणारे असतील याकडे आमचा कल असतो.  
     
  नियमित उपक्रम  
  थ्रील विथ सायन्स (विज्ञानाची गंमत)  
  विज्ञान दृष्टी इयत्ता ६वी ते ९वीच्या विद्यार्थ्यांसाठी विज्ञान दृष्टी तर्फे ऑनलाइन विज्ञान कार्यशाळा आयोजित करण्यात येतात. या कार्यशाळांमध्ये विद्यार्थ्यांना स्वतः प्रयोग करून पाहण्याची संधी मिळते. अनुभवी विज्ञान प्रसारकांच्या मार्गदर्शनाखाली विद्यार्थी स्वतः प्रयोग करतात आणि वैज्ञानिक संकल्पनांची मजा अनुभवतात.  
  या सत्रांचा उद्देश विद्यार्थ्यांमध्ये विज्ञानाविषयी कुतूहल निर्माण करणे, प्रत्यक्ष प्रयोगातून शिकण्याची सवय लावणे आणि विद्यार्थ्याना विज्ञानाच्या संदर्भात रोचक, सहभागात्मक अनुभव देणे हा आहे. या ऑनलाईन कृतीसत्रांची रचना विद्यार्थ्यांमध्ये विज्ञानविषयक कुतूहल निर्माण करून प्रत्यक्ष अन्वेषणाला प्रोत्साहन देण्यासाठी करण्यात आली आहे.
घरच्या घरी सहज उपलब्ध असलेले साहित्य वापरून साधे पण प्रभावी प्रयोग आणि कृतींद्वारे विज्ञानाच्या अद्भुत जगात अधिकाधिक विद्यार्थ्यांनी सामील व्हावे, अशी आमची इच्छा आहे.
  
     
  कॉन्सेप्ट्स इन सायन्स (विज्ञानातील संकल्पना)  
  विज्ञानातील संकल्पना स्पष्टपणे समजून घेणे हे केवळ विज्ञान विषय समजून घेण्यासाठीच नव्हे तर विविध स्पर्धा परीक्षा आणि भविष्यातील अभ्यासासाठीही आवश्यक आहे. म्हणूनच विज्ञान दृष्टीमार्फत “कॉन्सेप्ट्स इन सायन्स” हा विशेष ऑनलाइन अभ्यासक्रम शालेय विद्यार्थ्यांसाठी राबविला जातो.  
 
या अभ्यासक्रमात ३० ते ४० सहभागात्मक सत्रांचा समावेश असतो. संकल्पनांची स्पष्टता देणाऱ्या सत्रांबरोबरच प्रात्यक्षिक सत्रे आणि प्रकल्प कार्यावर आधारित सत्रांचाही यामध्ये समावेश असतो. या अभ्यास सत्रांमध्ये प्रत्येक विषय राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय स्तरावर कार्यरत असणाऱ्या त्या त्या विषयातील विशिष्ट तज्ज्ञ मार्गदर्शकामार्फत शिकवला जातो. उदाहरणार्थ, भौतिकशास्त्राचे सत्र अनुभवी भौतिकशास्त्रात प्राविण्य असलेले मार्गदर्शक घेतात.
शाळांच्या विनंतीनुसार हा अभ्यासक्रम पूर्ण किंवा निवडक सत्रांच्या स्वरूपात प्रत्यक्ष शाळेमध्येदेखील घेण्यात येतो.
  
 
     
 

प्रयोगांमधून विज्ञानाचा वेध (Exploring Science through Experiments)

  
 

विज्ञान शिकण्यासाठी ते प्रत्यक्षात अनुभवणे आवश्यक आहे — आणि नेमका हाच अनुभव या कार्यशाळेमधून विद्यार्थ्यांना दिला जातो! ‘विज्ञान दृष्टी’ मार्फत विज्ञान प्रयोगविषयक एकदिवसीय कार्यशाळा शाळांमधून घेतली जाते.

या कार्यशाळेमध्ये, सहज उपलब्ध साहित्य वापरून शालेय अभ्यासक्रमाशी सुसंगत प्रयोग विद्यार्थी स्वतः करतात. तज्ज्ञांच्या मार्गदर्शनाखाली विद्यार्थ्यांनी स्वत: प्रयोग केल्यामुळे विद्यार्थ्यांना वैज्ञानिक संकल्पना समजून घेण्यास मदत होते. त्याचप्रमाणे, विज्ञानातील रोचकता विद्यार्थी स्वत: अनुभवतात. ही अनुभवसंपन्न कार्यशाळा विद्यार्थ्यांना शालेय तसेच स्पर्धा परीक्षांमधील कामगिरी सुधारण्यासाठी उपयुक्त ठरते. (सर्व कार्यशाळांची छायाचित्रे पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा)

  
 
 
 
     
 

सहयोगी उपक्रम

  
  IAPT सह कार्यक्रम  
 

२९ ऑगस्ट २०२४ रोजी, ‘विज्ञान दृष्टी’ तर्फे इंडियन असोसिएशन ऑफ फिजिक्स टीचर्स (IAPT) यांच्या संयुक्त विद्यमाने आंतरराष्ट्रीय ज्युनियर सायन्स ऑलिंपियाड (IJSO) बद्दल जागरूकता निर्माण करण्यासाठी एक ऑनलाइन व्याख्यान आयोजित करण्यात आले.
या कार्यक्रमात IAPT च्या सरचिटणीस प्रा. रेखा घोरपडे यांचे प्रमुख व्याख्यान झाले. या कार्यक्रमासाठी महाराष्ट्रातील ३८० माध्यमिक आणि उच्च माध्यमिक शाळेतील शिक्षकांची उपस्थिती होती.
या भाषणातून प्रेरित होऊन, अनेक शिक्षकांनी त्यांच्या विद्यार्थ्यांना राष्ट्रीय मानक परीक्षा ज्युनियर सायन्स (NSEJS) साठी नोंदणी करण्यासाठी पुढाकार घेतला - त्यापैकी अनेकांनी पहिल्यांदाच सहभाग नोंदविला. सहभागींकडून गोळा केलेल्या माहितीवरून असे दिसून आले की या परीक्षेची माहिती झाल्यावर त्यांनी किमान २०० अतिरिक्त विद्यार्थ्यांची नोंदणी केली होती. (कार्यक्रमाचा अहवाल वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा)

 
 
 

रॉयल सोसायटी ऑफ केमिस्ट्री (RSC) सोबत कार्यक्रम

  
 

२०२३ मध्ये रॉयल सोसायटी ऑफ केमिस्ट्री (RSC), युके यांच्या संयुक्त विद्यमाने ‘विज्ञान दृष्टी’ तर्फे ग्लोबल बॅटरी एक्सपेरिमेंट इनिशिएटिव्हचा भाग म्हणून अनेक ऑनलाइन कार्यशाळा आयोजित केल्या. या उपक्रमाचा उद्देश शाश्वत ऊर्जा निर्मिती आणि पर्यावरण व नैसर्गिक संसाधनांचे संवर्धन करण्याचे महत्त्व याबद्दल जागरूकता निर्माण करणे हा होता.
याव्यतिरिक्त, १३ डिसेंबर २०२२ रोजी, डोंबिवली येथील शिवाई बालक मंदिर या शाळेमध्ये एक दिवसीय ग्लोबल बॅटरी एक्सपेरिमेंट कॅम्प आयोजित केला होता.
एकूण, १५०० हून अधिक विद्यार्थ्यांनी या उपक्रमांमधून सहभाग घेतला आणि विद्युत ऊर्जा व बॅटरी तंत्रज्ञानामागील तत्त्वांची प्रत्यक्ष प्रयोगातून ओळख करून घेतली. या सत्रांदरम्यान, विद्यार्थ्यांनी नाणी, धातूचे फॉइल आणि कार्डबोर्ड यासारख्या दैनंदिन वापराच्या वस्तू वापरून बॅटरी सेल तयार केले; LED वापरून या बॅटरी सेलच्या चाचण्या घेतल्या; आणि त्यांच्या प्रयोगांची निरीक्षणे अधिकृत RSC वेबसाइटवर नोंदविण्यात आली.